• {title}

Báo chí dữ liệu: Những cách kể chuyện cổ tích thời hiện đại

Báo chí dữ liệu đã xuất hiện từ những năm 1970 bằng những biểu đồ, hình vẽ để minh họa cho các bài viết, nhưng báo chí dữ liệu được nhắc đến nhiều trong hơn một thập niên trở lại đây, khi công nghệ kỹ thuật số và mạng Internet phát triển.

Trước đây, báo chí dữ liệu xuất hiện sơ khai trong các bản tin đồ họa trên báo in, trong những bản tin thời tiết đơn giản cho đến những nội dung phức tạp hơn, được trình bày công phu bằng các phần mềm xử lý hình ảnh. Tuy nhiên, trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, một tin đồ họa khó có thể thay thế, thể hiện toàn bộ nội dung thông tin khổng lồ trong nguồn dữ liệu lớn.

Báo chí dữ liệu là việc sử dụng con số, dữ liệu để tạo ra một tác phẩm báo chí một cách bao quát, hấp dẫn nhất có thể. Cách trình bày các tác phẩm báo chí truyền thống có “quá nhiều chữ” khó có thể thu hút sự chú ý của công chúng hiện đại. Trong khoảng thời gian eo hẹp, độc giả không muốn dành quá nhiều thời gian chỉ để tiếp nhận một thông tin mà muốn tiếp nhận được càng nhiều thông tin càng tốt. Điều này khiến báo chí phải thay đổi cách trình bày bằng việc đơn giản những con chữ, con số bằng hình ảnh phong phú, những thông tin số liệu trực quan.

Báo chí dữ liệu là sự kết hợp giữa khả năng phân tích của phóng viên và khả năng phân tích dữ liệu của một nhà thống kê. Phóng viên phân tích dữ liệu thô bằng các công cụ hỗ trợ, tìm ra những điểm bất thường hoặc nổi bật, sau đó biến dữ liệu thành tác phẩm báo chí. Trong các tác phẩm báo chí dữ liệu, chứng cứ, dẫn chứng, số liệu dùng để thuyết phục công chúng được trình bày trực tiếp, hạn chế sự phân tích sâu của nhà báo.

Nói đến báo chí dữ liệu là nói đến hình ảnh hóa (visualisation) dữ liệu bằng các biểu đồ, infographic,... Hình ảnh hóa dữ liệu kết hợp với khả năng phân tích báo chí trong tác phẩm báo chí dữ liệu tạo ra sự cuốn hút so với các bài báo thông thường. Có thể nói, báo chí dữ liệu khác với báo chí truyền thống, khi coi trọng dữ liệu hơn tin tức.Trong thời đại kỹ thuật số, mọi thứ đều được mô tả bằng những con số.

Độc giả bị cuốn hút bởi những biểu đồ dữ liệu trực quan sinh động

Sự cuốn hút đặc biệt của báo chí dữ liệu

Điểm khác biệt của báo chí dữ liệu là năng lực cung cấp thông tin trực quan so với các loại hình báo chí truyền thống. Ngoài ra, báo chí dữ liệu cho thấy khả năng kể một câu chuyện hấp dẫn với quy mô, phạm vi thông tin rộng lớn nhờ sự hỗ trợ từ các phương tiện kỹ thuật số mang lại cho báo chí hiện đại, thể hiện ở một số nội dung chính sau:

Thứ nhất, cách sắp xếp thông tin rất khoa học. Cách mạng công nghiệp 4.0 là thời đại của dữ liệu lớn, dữ liệu trở thành chìa khóa cho các sản phẩm báo chí, giúp báo chí dữ liệu ngày càng phát triển. Nhờ sự hỗ trợ của trí thông minh nhân tạo, việc phân tích số liệu ngày càng trở nên nhanh chóng và tiện lợi, phóng viên có thể thu được kết quả so sánh chi tiết, qua đó kể lại câu chuyện theo cách riêng.

TS Abdul Rohman, giảng viên Khoa Truyền thông, Đại học RMIT chia sẻ, trong báo chí dữ liệu, dữ liệu không còn là công cụ thống kê, phóng viên sẽ dùng dữ liệu để viết một câu chuyện mang tính thời sự. Khi xử lý những nguồn dữ liệu thô, phóng viên cần tìm ra các câu hỏi lớn, một giả thiết, nghi vấn nào đó từ những nguồn dữ liệu và tìm kiếm những nguồn dữ liệu minh chứng cho dự đoán, khi đó báo chí dữ liệu sẽ tạo ra sự tò mò cho bạn đọc.

Dữ liệu về cuộc chiến tại Afghanistan được chuyển đến phóng viên tờ The Guardian dưới dạng Excel với hơn 92.201 hàng dữ liệu. Phóng viên rất khó có thể tóm tắt toàn bộ thông tin cuộc chiến để có thể truyền tải đến công chúng bằng cách diễn giải thông thường khi một số dữ liệu không thể hiện rõ nội dung. Nhóm phóng viên điều tra của The Guardian phải xây dựng một cơ sở dữ liệu nội bộ giúp phóng viên có thể tìm kiếm câu chuyện qua các cụm từ khóa hoặc sự kiện quan trọng.

Nhóm phóng viên bắt đầu lọc dữ liệu và kể câu chuyện bằng biểu đồ và Infographic về toàn bộ cuộc chiến bằng một số từ khóa. Ví như sự gia tăng của các cuộc tấn công bằng bom hẹn giờ. Có khoảng 7.500 vụ nổ và phục kích trong khoảng thời gian từ năm 2004 đến 2009. Dữ liệu cho thấy, miền Nam Afghanistan, nơi quân đội Anh và Canada đóng quân là khu vực bị thiệt hại nặng nề nhất do các cuộc đánh bom.

Thứ hai, minh bạch thông tin công cụ chống lại tin giả. Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội tạo tiền đề cho sự phát triển của tin giả. Trong cuộc chiến chống lại tin giả, báo chí có vai trò quan trọng trong định hướng thông tin, bác bỏ tin giả. Trong kỷ nguyên 4.0, dữ liệu là chìa khoá giúp phân biệt những điều xảy ra thực tế hay được hư cấu. Trong quá trình tiếp nhận thông tin, những thông tin có số liệu cụ thể, nguồn gốc rõ ràng luôn tạo niềm tin đối với bạn đọc, điều này cho thấy báo chí dữ liệu có vị trí quan trọng trong cuộc chiến chống lại tin giả, khi thông tin được minh bạch bằng những số liệu cụ thể.

Cách mạng Công nghiệp 4.0 tạo điều kiện cho công chúng tiếp cận nguồn dữ liệu thô bằng khả năng liên kết với nền tảng dữ liệu lớn, giúp công chúng có thể kiểm chứng các giả thiết mà phóng viên đưa ra trong tác phẩm báo chí dữ liệu hoặc tự đưa ra những phân tích, dự đoán của chính bản thân.

Thứ ba, trực quan số liệu. Báo chí dữ liệu cung cấp cho độc giả những cái nhìn tổng quan bằng cách biểu thị thông tin bằng đồ họa, biểu đồ. Các tác phẩm Infographic sống động giúp công chúng chỉ cần “click” vào một khu vực trên hình ảnh, những thông tin về khu vực đó sẽ hiện ra. Đây là cách thức nén dữ liệu giúp bạn đọc tìm thấy những dữ liệu theo nhu cầu quan tâm, thay vì tất cả các dữ liệu được dàn trải trên mặt báo.

Bên cạnh đó, cách trình bày tin đồ họa trở nên dễ dàng hơn nhiều với những chương trình thiết kế trên Internet cùng các gói dịch vụ dành riêng cho các cơ quan báo chí. Ngoài ra, xu hướng báo nhúng đang ngày càng phát triển trên thế giới, hiện nay, một số cơ quan báo chí đang kết hợp những tác phẩm báo chí siêu dữ liệu vào trong tác phẩm báo nhúng với những góc nhìn đa chiều tạo ra sự hấp dẫn cho công chúng.